آیه 128 سوره اعراف

قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ (128)

چون اين تهديد به سمع بنى اسرائيل رسيد، مضطرب شده به طريق استغاثه روى به موسى آوردند بعد از مشاهده اضطراب آنها:

قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ‌: فرمود موسى قوم خود را بر وجه تسليت، اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ‌:

طلب يارى كنيد به خداى تعالى، وَ اصْبِرُوا: و صبر نمائيد بر آنچه به شما مى‌گويد، إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ‌: بدرستى كه زمين خاصه است براى حق تعالى، يُورِثُها مَنْ يَشاءُ: ميراث مى‌دهد و عطا فرمايد آن را بدون عوض هر كه را مى‌خواهد، مِنْ عِبادِهِ‌: از بندگان خود، وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ‌: و سر انجام نيكو كه ظفر و نصرت او است در دنيا و نعيم بهشت در عقبى براى پرهيز كاران. غرض موسى عليه السّلام از اين كلام، تسلى بنى اسرائيل بود بر آنكه دنيا به كسى نمى‌ماند، و اين چند روزه دولت كه فرعونيان دارند عن قريب زوال پذيرد، پس بر آن متحسر مشويد، و به طاعت و پرهيز كارى از معاصى ميل كنيد، كه نعيم دائمى جنت خاصه متقيان است.

جلد 4 صفحه 174

سوره الأعراف «7»: آيات 127 تا 129

وَ قالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَ تَذَرُ مُوسى‌ وَ قَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ يَذَرَكَ وَ آلِهَتَكَ قالَ سَنُقَتِّلُ أَبْناءَهُمْ وَ نَسْتَحْيِي نِساءَهُمْ وَ إِنَّا فَوْقَهُمْ قاهِرُونَ (127) قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ (128) قالُوا أُوذِينا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنا وَ مِنْ بَعْدِ ما جِئْتَنا قالَ عَسى‌ رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَ يَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ (129)

جلد 2 صفحه 463

ترجمه

گفتند آن جماعت از قوم فرعون آيا مى‌گذارى موسى و قومش را تا فساد كنند در زمين و واگذارد تو را و معبودهاى تو را گفت بزودى ميكشم پسران آنها را و باقى مى‌گذارم زنهاى آنها را و همانا ما فوق آنها قاهرانيم‌

گفت موسى بقومش استعانت جوئيد بخدا و صبر كنيد همانا زمين از آن خدا است بميراث ميدهد هر كس را بخواهد از بندگانش و انجام كار بر نفع پرهيزكاران است‌

گفتند اذيّت شديم پيش از آنكه بيائى ما را و بعد از آنكه آمدى ما را گفت اميد است پروردگار شما كه هلاك كند دشمن شما را و جانشين كند شما را در زمين پس به بيند كه چگونه عمل مى‌نمائيد.

تفسير

قبطيان كه اقوام و اركان دولت فرعون بودند بر سبيل انكار از او سؤال نمودند كه آيا بعد از اين موسى و اتباعش را بحال خودشان واميگذارى كه مردم را بر تو بشورانند و اوضاع مملكت را مختل نمايند و از عبادت تو و بت‌هائى كه براى مردم وضع و اختراع نمودى كه براى تقرب بتو آنها را پرستش نمايند صرف نظر كنند چون گفته‌اند فرعون چنين كارى كرده بود و براى اين بود كه گفت من پروردگار اعلاى شما هستم حقير عرض ميكنم شايد شبيه بخودش بوده چنانچه اخيرا مشاهده مى‌شد كه در برابر تمثال سلام مى‌دادند و تعظيم مى‌نمودند و چنانچه نسبت ببعضى فرق از صوفيه مى‌دهند كه ملتزمند در نماز تمثال وهمى مرشد را در نظر داشته باشند و خطاب اياك نعبد و اياك نستعين را بآن متوجّه نمايند پناه ميبريم بخدا از تسويلات شيطان و قمّى فرموده كه فرعون در ابتدا بت پرست بود بعد از آن ادعاء خدائى كرد و در مجمع از امير المؤمنين (ع) نقل نموده كه و يذرك و آلهتك بكسر همزه قرائت فرموده يعنى و واگذارد تو را و عبادتت را در هر حال فرعون آنها را مطمئن نمود كه همان سلوك سابق را كه كشتن پسرها و نگهدارى زنهاى بنى اسرائيل براى خدمت بود نسبت بآنها ادامه خواهم داد و در اركان قهر و غلبه ما رخنه و فتورى از اين پيش آمد پيدا نشده و در سلطنت ما تزلزلى روى نداده است و حضرت موسى براى تسليت قوم خود به بيان مذكور در آيه شريفه آنها را امر بصبر و سكون و توكّل و استعانت بحق فرمود و بايشان وعده نصرت و ظفر داد چون خداوند باو وعده داده بود كه قبطيانرا هلاك و مملكت آنها را بتصرف بنى اسرائيل درآورد و عياشى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه زمين از آن خدا است بميراث ميدهد

جلد 2 صفحه 464

آنرا بهر كس بخواهد از بندگانش و هر چه ملك خدا است ملك پيغمبر است و هر چه ملك پيغمبر است ملك امام است بعد از پيغمبر (ص) و قريب به اين مضمون را از امام باقر (ع) نيز نقل نموده و بنى اسرائيل در جواب شمه از مظالم فرعون را قبل از بعثت آنحضرت و بعد از آن نسبت بخودشان بيان نمودند و قمى ره مظالم قبل را بكشتن پسرها و بعد را بحبس فرعون آنها را براى ايمانشان بحضرت موسى تفسير فرموده است و حضرت موسى اخيرا در جواب وعده نصرتيرا كه سابقا بطور كنايه بيان فرموده بود تصريح فرمود چون ديد مطمئن نشدند و ذيلا اشاره فرمود بآنكه پس از نصرت الهى بايد شكر گذار و فرمانبردار شويد و الّا خداوند شما را بپاداش عملتان خواهد رساند.

قال‌َ مُوسي‌ لِقَومِه‌ِ استَعِينُوا بِاللّه‌ِ وَ اصبِرُوا إِن‌َّ الأَرض‌َ لِلّه‌ِ يُورِثُها مَن‌ يَشاءُ مِن‌ عِبادِه‌ِ وَ العاقِبَةُ لِلمُتَّقِين‌َ (128)

فرمود موسي‌ بقوم‌ ‌خود‌ بني‌ اسرائيل‌ استعانت‌ بجوئيد ‌از‌ خداوند و صبر كنيد ‌بر‌ اذيتهاي‌ فرعونيان‌ محققا زمين‌ مختص‌ بخداوند ‌است‌ بهر ‌که‌ اراده‌ فرمود بنحو ميراث‌ ‌از‌ سابقين‌ ميدهد ‌از‌ بندگانش‌ و عاقبت‌ مختص‌ باهل‌ تقوي‌ ‌است‌.

قال‌َ مُوسي‌ لِقَومِه‌ِ قوم‌ موسي‌ خويشاوندان‌ ‌او‌ بودند ‌که‌ دوازده‌ قبيله‌ بودند ‌هر‌ قبيله‌ ‌از‌ يك‌ نفر اولاد يعقوب‌ ‌که‌ دوازده‌ فرزند داشت‌ و كساني‌ ‌که‌ بموسي‌ ايمان‌ آورده‌ بودند استَعِينُوا بِاللّه‌ِ عون‌ بمعني‌ كمك‌ ‌است‌ اعانت‌ كمك‌ نمودن‌ ‌است‌ و استعانت‌ طلب‌ اعانه‌ ‌است‌ و گذشت‌ ‌در‌ مجلد اول‌ ‌در‌ سوره‌ مباركه‌ حمد ‌در‌ تفسير وَ إِيّاك‌َ نَستَعِين‌ُ ‌که‌ ‌اينکه‌ جمله‌ دلالت‌ دارد ‌بر‌ مذهب‌ شيعه‌ ‌که‌ قائل‌ باختيار هستند و ابطال‌ ميكند مذهب‌ جبريه‌ و مفوضه‌ ‌را‌ زيرا ‌اگر‌ جبر ‌باشد‌ ‌که‌ افعال‌ عباد مستند بخدا ‌است‌ و ‌از‌ تحت‌ اختيار عباد خارج‌ ‌است‌ بلكه‌ ‌آنها‌ بمنزله‌ آلت‌ هستند استعانت‌ معني‌ ندارد، و همچنين‌ ‌اگر‌ تفويض‌ ‌باشد‌ و عباد مستقل‌ باشند احتياج‌ باعانت‌ ‌خدا‌ ندارند ‌پس‌ امر ‌بين‌ الامرين‌ ‌است‌ فعل‌ فعل‌ ‌عبد‌ ‌است‌ ولي‌ ‌تا‌ اعانت‌ حق‌ نباشد نميتوانند بجا آورند لكن‌ اعانت‌ حق‌ ‌با‌ اعانت‌ بندگان‌ بيكديگر تفاوت‌ دارد زيرا اعانت‌ بندگان‌ بيكديگر بنحو شركت‌ ‌است‌ مثل‌ اعوان‌ ظلمه‌ ‌که‌ يك‌ قسمت‌ كارها و ظلمهاي‌ ‌آنها‌ ‌در‌ دست‌ اعوان‌ ‌است‌، ‌ يا ‌ اعانت‌ ‌بر‌ برّ و تقوي‌ ‌ يا ‌ اثم‌ و عدوان‌ ‌که‌ ميفرمايد تَعاوَنُوا عَلَي‌ البِرِّ وَ التَّقوي‌ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَي‌ الإِثم‌ِ وَ العُدوان‌ِ مائده‌ ‌آيه‌ 3، و اما اعانت‌ خداوند ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌عبد‌ و اختيار و قوه‌ و قدرتش‌ ‌در‌ تحت‌ مشيت‌ حق‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌اگر‌ مشيت‌ تعلق‌ نگرفته‌ ممكن‌ نيست‌ فعل‌ ‌از‌ ‌عبد‌ صادر شود و ‌با‌ موافقت‌ مشيت‌ فعل‌ ‌از‌ ‌عبد‌ صادر ميشود بالاختيار.

وَ اصبِرُوا مراد تحمل‌ و خودداري‌ كردن‌ ‌است‌ ‌بر‌ اذيتهاي‌ فرعونيان‌ ‌که‌

جلد 7 - صفحه 430

گفتند

(الصبر مفتاح‌ الفرج‌).

(آیه 128)- این آیه در حقیقت، نقشه و برنامه‌ای است که موسی (ع) به بنی اسرائیل برای مقابله با تهدیدهای فرعون، پیشنهاد می‌کند، که اگر سه برنامه را عملی کنند، قطعا بر دشمن پیروز خواهند شد. «موسی به قوم خود گفت: از خدا یاری جویید» (قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ).

دیگر این که: «استقامت و پایداری پیشه کنید» (وَ اصْبِرُوا). و از تهدیدها و حملات دشمن نهراسید و از میدان بیرون نروید.

و برای تأکید مطلب و ذکر دلیل، به آنها گوشزد می‌کند که: «سراسر زمین از آن خداست (و مالک و فرمانروای مطلق اوست) و به هر کس از بندگانش بخواهد آن را منتقل می‌سازد» (إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ).

ج2، ص83

و آخرین شرط این است که تقوا را پیشه کنید، زیرا «عاقبت (نیک و پیروزمندان) برای پرهیزکاران است!» (وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ).

این سه شرط تنها شرط پیروزی قوم بنی اسرائیل بر دشمن نبود، بلکه هر قوم و ملتی بخواهند بر دشمنانشان پیروز شوند، بدون داشتن این برنامه سه ماده‌ای امکان ندارد.